કાર્યસ્થળ પરના સ્ટ્રેસનો પ્રોડક્ટિવિટી પર પ્રભાવ

“સ્ટ્રેસ” શબ્દ સાંભળતાં જ આપણા મનમાં થાક, ચિંતા અને દબાણ જેવા ભાવો ઉપજે છે. આપણે બધા એનો અનુભવ કર્યો છે – ક્યારેક ડેડલાઇન નજીક હોય ત્યારે, ક્યારેક ટાર્ગેટ ન મળતા, તો ક્યારેક સહકર્મચારીઓ સાથેના તણાવને કારણે. પણ શું તમે વિચાર્યું છે કે આ સ્ટ્રેસ તમારા કામની ગુણવત્તા, તમારી પ્રોડક્ટિવિટી અને આખરે કંપનીના ગ્રોથ પર કેટલી મોટી અસર કરે છે?

હું જ્યારે પહેલી વખત એક કોર્પોરેટ ઓફિસમાં કામ કરતો હતો, ત્યારે મને લાગ્યું કે થોડી ચિંતા કામમાં તેજી લાવે છે. પણ ધીમે ધીમે સમજાયું કે સતત દબાણ હેઠળ કામ કરવાથી ધ્યાન ભંગ થવા લાગ્યું, નાના-નાના નિર્ણયો લેવા મુશ્કેલ બન્યા અને ક્રિએટિવ વિચાર almost બંધ થઈ ગયા. કદાચ તમે પણ આ અનુભવ કર્યો હશે.

સ્ટ્રેસના મુખ્ય કારણો કાર્યસ્થળ પર

સ્ટ્રેસ એક જ કારણથી નથી થતો. તે અનેક પરિસ્થિતિઓનું પરિણામ છે:

1. વર્કલોડ અને ટાઇટ ડેડલાઇન – જ્યારે કામ વધારે અને સમય ઓછો હોય, ત્યારે મનમાં સતત દબાણ રહે છે.
2. અસ્પષ્ટ અપેક્ષાઓ – જો બોસે શું જોઈએ છે તે સ્પષ્ટ ન કહ્યુ હોય, તો અસમંજસમાં કામ કરવાથી સ્ટ્રેસ વધી જાય છે.
3. ખરાબ કમ્યુનિકેશન – ઘણી વખત મિસઅન્ડરસ્ટેન્ડિંગ કે બિનજરૂરી કૉન્ફ્લિક્ટ સ્ટ્રેસ પેદા કરે છે.
4. વર્ક-લાઈફ બેલેન્સનો અભાવ – ઓફિસના કામના કારણે પર્સનલ લાઈફ અવગણાય છે, પરિણામે તણાવ વધે છે.
5. જોબ સિક્યુરિટી અંગેની ચિંતા – આજના સ્પર્ધાત્મક યુગમાં જોબ ગુમાવવાની ભીતિ પણ સ્ટ્રેસ વધારવાનું મોટું કારણ છે.

અહીં તમારે વિચારવું જોઈએ – શું આ પરિબળોમાંથી એક પણ તમારા પર લાગુ પડે છે? જો હા, તો કદાચ તમે પણ અનુભવતા હશો કે સ્ટ્રેસ કેવી રીતે તમારા દૈનિક કામકાજને અસર કરે છે.

સ્ટ્રેસનો પ્રોડક્ટિવિટી પર સીધો પ્રભાવ

સ્ટ્રેસ અને પ્રોડક્ટિવિટી વચ્ચે સીધો સંબંધ છે. ચાલો તફસીલથી સમજીએ:

• ફોકસ ખોવાઈ જવો – જ્યારે મન ચિંતાથી ભરેલું હોય, ત્યારે કામ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું મુશ્કેલ બને છે. એક નાના ટાસ્ક માટે પણ વધારે સમય લાગે છે.
• ડિસિઝન મેકિંગ કમજોર થવું – સ્ટ્રેસ હેઠળ લીધેલા નિર્ણયો ઘણી વખત હડબડીમાં લેવાયેલા હોય છે, જેના કારણે પરિણામ અનુકૂળ નથી આવતું.
• ક્રિએટિવિટીનો અભાવ – નવું વિચારવાની, ઇનોવેટ કરવાની ક્ષમતા સ્ટ્રેસથી ઘટે છે. તે ફક્ત વ્યક્તિગત નહીં પરંતુ આખી ટીમની પ્રોડક્ટિવિટી પર અસર કરે છે.
• ફિઝિકલ હેલ્થ પર પ્રભાવ – સતત સ્ટ્રેસથી માથાનો દુખાવો, બ્લડ પ્રેશર અને થાક જેવી સમસ્યાઓ થાય છે. બીમારીના કારણે ગેરહાજરી (Absenteeism) વધે છે.
• એમ્પ્લોયી ટર્નઓવર – જ્યારે કર્મચારીઓ લાંબા સમય સુધી સ્ટ્રેસમાં રહે છે, ત્યારે તેઓ જોબ છોડવાનો નિર્ણય લે છે. કંપની માટે આ મોટું નુકસાન છે.

મને યાદ છે એક મિત્રે કહ્યુ હતું: “જ્યારે હું સતત પ્રેશરમાં હતો, ત્યારે મારી સ્પીડ તો વધી, પરંતુ ક્વોલિટી ઘટી ગઈ. અંતે મને સમજાયું કે પ્રોડક્ટિવિટી એટલે ફક્ત ઝડપ નહીં, પણ યોગ્ય પરિણામ આપવાની ક્ષમતા.”

કર્મચારીઓ માટે સ્ટ્રેસ મેનેજમેન્ટની રીતો

જો તમે કર્મચારી તરીકે સ્ટ્રેસનો સામનો કરી રહ્યા છો, તો કેટલીક સરળ ટેકનીક્સ તમને મદદ કરી શકે છે:

1. ટાઈમ મેનેજમેન્ટ – તમારા દિવસને યોગ્ય રીતે પ્લાન કરો. નાના-નાના ટાસ્ક્સની યાદી બનાવો અને એક પછી એક પૂર્ણ કરો.
2. બ્રેક્સ લો – સતત સ્ક્રીન સામે બેસવાથી સ્ટ્રેસ વધી શકે છે. થોડા સમય માટે ચાલો, પાણી પીવો કે દીપ શ્વાસ લો.
3. હેલ્ધી લાઈફસ્ટાઈલ અપનાવો – યોગ્ય આહાર, પૂરતી ઊંઘ અને નિયમિત એક્સરસાઈઝ સ્ટ્રેસ ઘટાડે છે.
4. પોઝિટિવ માઇન્ડસેટ રાખો – કામને દબાણ તરીકે નહીં પરંતુ અવસર તરીકે જોવાનો પ્રયત્ન કરો.
5. હેલ્પ માગો – જો કામનો ભાર વધારે છે, તો બોસ કે ટીમ સાથે વાત કરો. સહયોગી અભિગમ સ્ટ્રેસ ઘટાડે છે.

કંપનીઓ માટે સ્ટ્રેસ ઘટાડવાની જવાબદારી

કંપનીઓ ફક્ત પ્રોડક્ટિવિટી વધારવા માટે કર્મચારીઓ પર દબાણ ન કરે, પરંતુ તેમની મેન્ટલ હેલ્થ પર પણ ધ્યાન આપે.

• ઓપન કમ્યુનિકેશન કલ્ચર – કર્મચારીઓ તેમની ચિંતાઓ ખુલ્લેઆમ શેર કરી શકે એવું વાતાવરણ બનાવવું.
• ફ્લેક્સિબલ વર્ક પોલિસીસ – વર્ક-લાઈફ બેલેન્સ જાળવવા માટે ફ્લેક્સિબલ અવર્સ કે રિમોટ વર્ક ઓપ્શન આપવી.
• વેલનેસ પ્રોગ્રામ્સ – યોગા, મેડિટેશન, હેલ્થ ચેકઅપ્સ જેવી પ્રવૃત્તિઓ યોજવી.
• ક્લિયર ગોલ્સ – અસંભવ ટાર્ગેટ્સ આપવાથી સ્ટ્રેસ વધી જાય છે. તેથી વાસ્તવિક ડેડલાઇન અને સ્પષ્ટ ગોલ્સ નક્કી કરવાં.
• રેકગ્નિશન અને રિવોર્ડ્સ – કર્મચારીઓના પ્રયાસોને માન્યતા આપવાથી તેમનો મોરાલ વધે છે અને સ્ટ્રેસ ઓછો થાય છે.

રિયલ-લાઈફ ઉદાહરણ

એક જાણીતી ભારતીય IT કંપનીએ પોતાના કર્મચારીઓમાં સ્ટ્રેસ લેવલ માપ્યા. રિઝલ્ટ્સમાં બહાર આવ્યું કે 60% કર્મચારીઓ સતત પ્રેશરમાં હતા. ત્યાર બાદ કંપનીએ ફ્લેક્સિબલ વર્કિંગ અવર્સ અને વેલનેસ પ્રોગ્રામ્સ શરૂ કર્યા. એક વર્ષમાં absenteeism 30% ઘટ્યો અને overall પ્રોડક્ટિવિટી 20% વધી. આ સાબિત કરે છે કે સ્ટ્રેસ મેનેજમેન્ટ ફક્ત કર્મચારી માટે નહીં, કંપની માટે પણ ફાયદાકારક છે.

નિષ્કર્ષ

સ્ટ્રેસને સંપૂર્ણપણે દૂર કરવો શક્ય નથી, પરંતુ તેને મેનેજ કરવો આપણા હાથમાં છે. તમે કર્મચારી હો કે લીડર, બંને માટે જરૂરી છે કે સ્ટ્રેસને ઓળખો, તેને હેન્ડલ કરવા યોગ્ય પગલાં લો અને હેલ્ધી વર્ક કલ્ચર નિર્માણમાં યોગદાન આપો.

હું માનું છું કે જ્યાં કર્મચારી સ્ટ્રેસ-ફ્રી અનુભવે છે, ત્યાં તેઓ પોતાની શ્રેષ્ઠ ક્ષમતા સાથે કામ કરે છે. તમે પણ તમારા કાર્યસ્થળને એવુ બનાવવાનો પ્રયત્ન કરો – જ્યાં કામ આનંદદાયક લાગે અને પ્રોડક્ટિવિટી આપમેળે વધી જાય.